رسانه های تکنولوژیک| ماهیت تلویزیون و رسانه های ارتباطی از دیدگاه نیل پستمن
رسانه های تکنولوژیک| ماهیت تلویزیون و رسانه های ارتباطی از دیدگاه نیل پستمن: هاکسلی در کتاب «نگاهی دوباره به دنیای قشنگ نو» رسانه های بصری که به گونه افراط آمیزی موجد سرگرمی های نشاط آورو بی دغدغه هستند را تهدید کننده دموکراسی می داند. نیل پستمن را «پیامبر یک چشم» خوانده اند، زیرا به زعم برخی، او پایه و اساس تکنولوژی و رسانه های جدید را زیر سوال می برد و تنها نتایج و آثار سوء تکنولوژی را می بیند. اما حقیقت غیر از این است. در مصاحبه ای که در سال 2003 میلادی از سوی «سایت اورورا» با او انجام گرفته است در پاسخ به این سوال که آیا «فکر می کنید تلویزیون یا آنچه را که رسانه های مدرن می نامیم، روزی به شکل مثبتی که شما انتظارش را دارید، تحول یابد؟»
می گوید: « بله. می توانم تصور کنم. یکی از دروسی که تدریس می کردم، همین پیش بینی ناپذیری تغییرات رسانه هاست. شاید همین الان که داریم صحبت می کنیم، در تورنتو کودکی به دنیا بیاید که بیست و پنج یا سی سال بعد چیزهایی درباره تلویزیون بیاید که ما هرگز نمی توانستیم تصورش را بکنیم. اما به هر حال این تغییرات ممکن است...»
رسانه های تکنولوژیک و فرهنگ| تکنولوژی و تکنوپولی در نظر نیل پستمن
ماهیت رسانه های تکنولوژیک و تلویزیون با رجوع به آراء نیل پستمن
هنر و تکنولوژی| هنر در عصر تکنولوژی
پستمن می گوید البته انتظار من این نیست که همه تلویزیون ها را خاموش گردد و همه کامپیوترها از کار بیفتد و موضعی کاملا واقع گرایانه تر باید گرفته شود. ما باید به تقدس و الوهیت تکنولوژی بی اعتقاد شویم. چرا که اگر تعریف پل تیلیش که خدای هر فرد مهمترین خواسته و توجه اوست را بپذیریم، بنابراین خدای فعلی امریکایی ها تکنولوژی است. منظور از تکنولوژی صرف ماشین آلات نیست. بلکه نظامی از اعتقادات است که متشکل از جهان اندیشه های تکنولوژیک است.
این نظام اعتقادی، به منزله این اعتقاد است که هدف اولیه بشر کارایی است و اینکه محاسبات تکنولوژیک همواره برتر از قضاوت های انسانی است و این اعتقاد که آنچه قابل اندازه گیری نیست وجود ندارد... همانطور که حکومت دینی ایران به گونه ای برنامه ریزی می کند که با خواست های «الله» مطابقت کند، امریکا همین رابطه را با تکنولوژی برقرار کرده است. پستمن صراحتا بر این امر معترض است که تکنولوژی اینک در امریکا به جای مذهب نشسته است.
نیل پستمن منکر و مخالف فواید تکنولوژی نیست، اما از سیطره تکنولوژی و تفکر وابسته به تکنولوژی، که می کوشد همه چیز را تحت سلطه خود درآورد، نگران است. او تکنولوژی را به صراحت نوعی ایدئولوژی می خواند و می گوید: «الهیات شایع حاصل از تکنولوژی جدید مستلزم آن است که همه هوش و خرد و توان خود را متمرکز بر این پرسش کنیم که تکنولوژی چه کارهایی برایمان انجام می دهد، اما تقریبا هیچ پرسشی در این باره نمی کنیم که چه چیزهایی را به زوال و انحطاط می کشاند و نابود می کند... به عقیده پستمن خوش بینی ما نسبت به تکنولوژی می تواند به شکلی از بت پرستی بدل شود و اعتقادمان به خوب بودن ذاتی آن می تواند به طور مطلق نادرست باشد.
تکنوپولی: تسلیم فرهنگ به تکنولوژی
دانایی در عصر اطلاعات، ارتباط در عصر ارتباطات
بهترین نوع نگاه به تکنولوژی این است که بدانیم تکنولوژی بخشی از طرح و مشیت خدا نیست، بلکه محصول خلاقیت و نخوت انسان است و استعداد خیر و شر آن بستگی تمام به آگاهی ما نسبت به عملکرد تکنولوژی و تاثیری دارد که بر ما می نهد. کرک پاتریک سیل که از منتقدین تکنولوژی در غرب شمار می رود در گفت و گویی اعلام می کند که جریان منتقد تکنولوژی بر آن نیست تا زمان را به عقب بازگرداند، بلکه آنها خواستار توقف انقلاب صنعتی اند. آنها می خواهند زندگی ای را که بشر قرن ها از آن بهره مند است، یعنی زندگی بر پایه خانواده و جامعه را حفظ کنند و از شیوه های نسبتا پیچیده و البته سنتی و طبیعی بهره ببرند.
نیل پستمن مضرات را منحصر به تلویزیون نمی داند و تاثیرات آن را به سایر رسانه های نوین ارتباطی نیز تسری داده است. او در کتاب تکنوپولی اسارت انسان و فرهنگ و تاریخ بشری در رهگذر حاکمیت رسانه های تکنولوژیک- من جمله کامپیوتر- را مورد بررسی قرار داده است. نقد کامپیوتر کم و بیش در آثار صاحب نظران حوزه ارتباطات نیز مشهود است.
جین. ام. هلی روان شناس و استاد دانشگاه در مقاله ای از تاثیرات منفی استفاده از کامپیوتر بر کودکان هشدار می دهد. او می گوید رایانه ها هرگز نمی توانند جانشین محیط های انسانی باشند. امروزه استفاده بیش از حد از رایانه ها در سنین کودکی باعث شده است که کودکان به مشکلات عمیق اجتماعی و احساسی دچار شوند. استفاده بیش از حد از آموزش های الکترونیکی و نرم افزاری سرگرمی- آموزشی، باعث می شود تا فرایند یادگیری منفعل باشد.
صنایع فرهنگی و رسانه های امریکا
کودکان به طور طبیعی هنگام مقایسه کار خودشان با قابلیت های یک رایانه به توانایی های خود بی اعتنا می شوند. روابط علی و معلولی، تاثیر مقابل اشیاء بر هم، خود کنترلی و احساس عزت نفس، اموری هستند که به راحتی، هنگامی که شما مشغول کوبیدن میخ به یک چوب هستید، ایجاد می شود اما این مسائل و آموزش از طریق رایانه ایجاد نمی شود. ما باید کاری کنیم که کودکان ما در آینده به جای اینکه دانش آموز سیستم های خود شوند، استاد و مربی فن آوری خود باشند.
کرک پاتریک سیل نویسنده و منتقد تکنولوژی و ماشینیسم در کتاب مبارزه علیه آینده دیدگاه مایوسانه ای از تاثیرات منفی تکنولوژیک در زندگی امروزی ارائه می کند. او معتقد است کامپیوتر، مخصوصا pc ، فاجعه تمام عیاری به بار خواهد آورد. کودکان یکی از این دغدغه های صاحب نظران ارتباط جمعی هستند که در رهگذر استفاده های افراطی و بدون قاعده از رسانه های تکنولوژیک مانند کامپیوتر و تلویزیون در معرض آسیب هستند.
یکی از مهمترین کتاب های نیل پستمن «سرگرم کردن خودمان تا سر حد مرگ» است. توجه اصلی پستمن در این کتاب، بر روی تلویزیون متمرکز است. او از زوایای متفاوتی به روشن ساختن اثر تخریبی این رسانه بر شکل گیری فکر و رای و اندیشه و جهان بینی انسان می پردازد. نیل پستمن معتقد است هر یک از ابزارهای تکنیکی مانند تلویزیون که بشر برای اغراض خاص و تامین نیاز ویژه ای خلق کرده است، علاوه بر کاربردی که در همان حوزه دارد، دارای استعاراتی است که حوزه و تاثیر و کارایی آن وسیله را بسیار گسترش می دهد. به عبارت دیگر، «هر وسیله تکنیکی و هر ابزاری از تکنولوژی و در یک کلام خود تکنیک، دارای ایدئولوژی است و نمی توان آن را خنثی و بی طرف انگاشت و انسان را بی قید و شرط، حاکم بر آن تلقی کرد.» بنابراین، اگر ما به موضوعی تحت عنوان ایدئولوژی تلویزیون اشاره کنیم، سخن گزافی نگفته ایم. ایدئولوژی تلویزیون عبارت است از تاثیرات ویژه فرهنگی و زیبایی شناختی که نتیجه اقتضائات ماهوی تلویزیون است.
درباره ماهیت دین، تلویزیون و سینما
یکی از مهمترین نکاتی که نیل پستمن و برخی از صاحب نظران حوزه رسانه را نگران کرده است، گسترش زاید الوصف تلویزیون در جوامع بشری است و اینکه این رسانه جای بسیاری از رسانه های سنتی مانند کتاب را گرفته است. اینک خو کردن مردم به تلویزیون به حدی رسیده است که می توان از کلمه «اعتیاد به تماشای تلویزیون» استفاده کرد. سروان شرایبر، نویسنده کتاب نیروی پیام با اشاره به واکنش اکثریت مردم نسبت به برنامه های تلویزیون می نویسد: «برنامه خود باشد یا بد، مردم جلوی تلویزیون می نشینند و حتی وقتی برنامه بیش از حد بد باشد، آنها شکایت می کنند، اما از تماشای آن چشم نمی پوشند»
از آنجا که افرادی مانند نیل پستمن، ماهیت تلویزیون را ماهیتی معرفت شناختی (اپیستمولوژیک) می دانند، لذا معتقدند رسانه تلویزیون کیفیتی خاص از معرفت را می تواند منتقل کند. بر این اساس وقتی تلویزیون جای رسانه های دیگر مانند کتاب- که کما و کیفا با تلویزیون قابل قیاس نیستند- بنشیند، خود به خود به سمت سطحی شدن می رود. پستمن معتقد است که توسعه رسانه های تکنولوژیک مانند تلویزیون در جامعه و محدود کردن حیطه کتاب سبب از بین رفتن قدرت تفکر و تعقل به دلیل گسترش رسانه های تصویری و جای گزینی زبان احساس به جای زبان تعقل شده است.
زمانی این سوال که «آیا تلویزیون بازتاب یک فرهنگ است یا اینکه آن فرهنگ را شکل می دهد؟» توجه عده ای از دانشمندان و ناقدان اجتماعی را به خود جلب کرده بود. امروزه دیگر چنین امری طبیعی است، همان گونه که تلویزیون، خود به عنصری از فرهنگ و بالاخره به فرهنگ ما تبدیل شده است. امروزه دیگر نه درباره تلویزیون، بلکه در مورد آنچه که از تلویزیون پخش می شود گفتگو می کنیم... نگران کننده ترین ثمره و ماحصل انقلاب الکترونیکی و انقلاب بصری این است که جهانی را که تلویزیون بر ما عرضه می دارد در نظرمان جلوه ای طبیعی یافته و هرگز آن را جهانی شگفت آور و خاق العاده نمی بینیم و این واقعیت که احساس عجیب و غریب داشتن نسبت به تلویزیون از میان رفته و به سان ابزاری طبیعی در حوزه خودآگاهی ما جای گرفته است و با دیده ای فاقد اعجاب و عاری از شگفتی بدان می نگریم، دلیل بارزی است بر سازگاری ما و عجین شدن ما با آن... تعریف و مفهومی را که تلویزیون از حقیقت، واقعیت و دانش عرضه می دارد و آنگونه آنها را در درون خود و به صورت معمار جای داده ایم که بی ربطی ها و از هم گسیختگی ها را هرگز در احساس، در ادراک، در عقل و در جان خود نمی یابیم و بالاتر از آن نه تنها این کژی ها و این کمبودها را حس نمی کنیم، بلکه آن چنان مسخ شده ایم که نیازهای درونی خود را به هماهنگی و ارتباط و انسجام با آن بر آورده می دانیم.
نیل پستمن نگران این وضعیت و این تاثیرات است. به نظر او تلویزیون در هر جا که قبلا کتاب به عنوان راهنما حضور داشته، رسوخ کرده و جای کتاب را گرفته است. اینک تلویزیون گسترده ترین و قدرتمندترین رسانه عصر حاضر است. در حقیقت او در مورد نفوذ بیش از حد تلویزیون و نوع نگرشی که به ما منتقل می کند هشدار می دهد.
جیمز لال می گوید: «اکثریت مردم در کشورهای بسیار پیشرفته در هر جای جهان می گویند که به تلویزیون بیش از هر منبع اطلاع رسانی دیگر اعتماد دارند. تلویزیون به خاطر دیداری بودن؛ آنی بودن و راحت بودن، مسابقه کسب اعتبار را می برد» علت تاثیر تلویزیون بر انسان در این است که این رسانه با حواس آدمی سروکار دارد و احساسات و عواطف را بر می انگیزد. همچنین در کوتاه ترین زمان، اخبار مختلف را از دورافتاده ترین مناطق به طور مستقیم در اختیار بیننده قرار می دهد. «تلویزیون در نمایشی کردن و ارزش دادن به وقایع، مهارت خاص دارد. این وسیله می تواند به چهار طریق مختلف فضا را دگرگون سازد:
- فاصله میان نمایش و تماشاگر را از بین ببرد
- مرز میان زندگی خصوصی و زندگی اجتماعی را حذف کند
- هر حاثه ای را ولو در ابعاد وسیع، در روی صفحه خود کوچک و محدود سازد
- به حوادث و اتفاقات چهره ای حزن انگیز یا لذت بخش بدهد»
همان طور که اشاره شد هر تکنیکی نوعی گرایش و تمایل خاص خود را دارد. جهتی مشخص و نقطه نظری نمی توان تصور کرد که تکنیک فاقد جهت و لذا خنثی و بی طرف باشد. هر تکنیکی منطق خاص خود را دارد و دارای چهره ای درونی و نامرئی است. لذا نیل پستمن میگوید در اینجا (امریکا) ما با تلویزیون نه به عنوان یک تکنیک، بلکه به عنوان ابزاری با تمایل و گرایش ذاتی خاص و جهت دار رو به رو هستیم.در بسیاری از کشورهای جهان، تلویزیون به عنوان یک حوزه تمایل با آنچه در امریکا رایج است تفاوت زیادی دارد. هر چند که در همه جا به عنوان تکنیک دارای کاربرد تلقی یکسان است. منظور من از کشورهایی است که در آنها یا غالب مردم از داشتن دستگاه تلویزیون محرومند یا اگر همه دارای تلویزیون هستند حداکثر یک دستگاه و آن هم فقط با امکان دریافت یک فرستنده که این فرستنده هم ساعات خاص، نه تمام مدت شبانه روز به پخش برنامه می پردازد. کشورهایی که اغلب برنامه های تلویزیونی آن در جهت حمایت از ایدئولوژی و سیاست دولت حاکم است و چیزی به نام تلویزیون تجارتی و برنامه های بازرگانی و نیز کلمه های زبان دار و گویا بر روی صفحات تلویزیون ندارند، کشورهایی که در آنها تلویزیون تقریبا به مثابه رادیو استفاده می شود.
به این دلایل و دلایل دیگر تلویزیون در چنین کشورهایی نمی تواند معنا و مفهومی یکسان با تلویزیون در امریکا داشته باشد و تاثیری که تلویزیون در امریکا دارد با تاثیری که تلویزیون در آن کشورهای دارد یکسان و برابر باشد. این بدان معنی است که انسان می تواند از یک تکنیک آن گونه استفاده کند که مانع رشد تمایلات بالقوه و باعث جلوگیری از بروز گرایش ذاتی آن شود. یا لااقل تاثیر اجتماعی آن به حداقل ممکن برسد. البته در امریکا چنین موردی اتفاق نیفتاده است. دموکراسی و اقتصاد بازار نسبتا آزاد بهترین خوراک و بهترین زمینه رشد را برای تلویزیون فراهم ساختند و این امکان را دو دستی به آن پیشکش کردند تا بتواند خصلت ذاتی و جهت گیری درونی خود را به عنوان تکنولوژی تصاویر به بهترین و کامل ترین شکل آشکار و آن را شکوفا کند.
نسبت هنر و تکنولوژی در نظر مارتین هایدگر
سرباز عقل: زیبایی شناسی و فلسفه رسانه: ترجمه و ویرایش زیر نظر سید حسن حسینی // رسانه های تکنولوژیک| ماهیت تلویزیون و رسانه های ارتباطی از دیدگاه نیل پستمن