علم و تکنولوژی و توسعه: تکنیک و تاریخ 2
علم و تکنولوژی و توسعه
تکنیک و تاریخ 2
یکی مشکل بزرگ در فهم مسئله تکنیک جدا کردن ماهیت تکنیک از اشیاء و وسایل تکنیک است. ما معمولا تکنیک را در وجود وسایل و ابزارها می بینیم و می پنداریم که اینها در اختیار ما قرار دارند و می توانیم اینها را در راه خیر و صلاح خود به کار ببیریم. و مگر غیر از این است؟
بی تردید ابزار و وسایل تکنیک برای انجام دادن کاری و رسیدن به مقصودی ساخته شده اند و اگر از آنها استفاده بد و نامناسب شود گناهش به گردن سوء استفاده کنندگان است. تکنولوژی حتی با کمال بشر مناسبتی پیدا کرده است، یا لااقل رشد و توسعه جامعه ها را با میزان برخورداری و نحوه استفاده از وسایل تکنیک می سنجند. مردمی که از تلفن همراه و کامپیوتر استفاده نمی کنند یا کم استفاده می کنند عقب مانده اند و باید بکوشند تا هرچه بیشتر از تلویزیون و تلفن همراه و اینترنت استفاده کنند.
البته این را هم نمی توان انکار کرد که اگر جامعه ای به مراتب عالی تکنیک نرسیده باشد فاقد سازمان و سیاست درست و محروم از رفاه است. پس آنچه محرز و مسلم می نماید این است که : 1:: جامعه فاقد تکنیک و تکنولوژی ناتوان و فقیر و مهجور است 2:: تکنیک را بشر پدید آورده است تا دایره تصرف و قدرت خود را وسعت بخشد و 3:: تکنولوژی ثمره و حاصل علم و پژوهش است.
این مطالب درست است اما قدری انتزاعی است و مهمتر اینکه با آنها گرهی گشوده نمی شود. همه مردم این مطالب را می دانند اما این دانش ایشان را در رونق بخشیدن به پژوهش علمی و توسعه تکنولوژی دستگیری نمی کند. مع هذا اگر اینها درست باشد، نباید به صرف اینکه راه گشا و کارساز نیستند کنار گذاشته شوند. پس اگر بتوانیم اطراف و جوانب آنها را روشن کنیم شاید به قضایای دیگری برسیم و همه جملات سه گانه ای که ذکر کردیم معنی و جلوه دیگری پیدا کنند.
از جمله اول بر می آید که جامعه مدرن ضرورتا جامعه تکنولوژیک است و مدرنیته بدون تکنولوژی حاصل نمی شود. اگر چنین باشد تحقیق کنیم که میان مدرنیته (تجدد) و تکنولوژی چه رابطه ای وجود دارد. این مطلب مخصوصا از آن جهت مهم است که با آن می توان جمله های دوم و سوم را بهتر فهمید. وقتی در نسبت میان تجدد و تکنولوژی فکر می کنیم می توانیم این حکم را مسلم بدانیم که جامعه مدرن نمی تواند از تکنیک بی بهره باشد، اما از این جمله بر نمی آید که تکنیک خاص جهان مدرن است و هیچ عالم دیگری نمی تواند واجد آن باشد.
همچنان از آن نتیجه نمی شود که تکنیک با اجزاء و لوزام جهان تجدد نسبت و مناسبت ضروری دارد. تکنولوژی، یا صورتی از تکنیک، در قدیم هم بوده است و در دوره اسلامی و در اواخر قرون وسطای مسیحی نه فقط صنعت جنگی پیشرفت کرده بود بلکه نشانه های ظهور نوعی تکنوسیانس را هم می توان در کاروبار کتاب خوانان آن زمان ها دید. کتاب نام گل سرخ اثر امبرتو اکو را بخوانید تا ببینید که در دیرها کسانی در جست و جوی چه کتاب ها بوده اند و برای چه مقصد و مقصودی دنبال کتاب ها می گشته اند و آنها را می خوانده اند. مع هذا کسی جامعه اسلامی یا قرون وسطای اروپا را با صنایعشان نمی شناسد.
اسرافیل :: درباره علم: رضا داوری اردکانی
