ماهیت رسانه های تکنولوژیک و تلویزیون با رجوع به آراء نیل پستمن
ماهیت رسانه های تکنولوژیک و تلویزیون با رجوع به آراء نیل پستمن: این نوشتار مطالعه ای است اجتمالی در چیستی ماهیت رسانه های تکنولوژیک و تلویزیون با رجوع به آراء نیل پستمن، جامعه شناس و صاحب نظر آمریکایی وسایل ارتباط جمعی و تکنولوژی.
نیل پستمن اعتقاد دارد که این وسایل ارتباط جمعی و رسانه ها هستند که کمیت و کیفیت معنا و مفهوم را تشکیل می دهند. به تعبیری فرهنگ به معنای مجموعه ای از معانی و مفاهیم ارزشی، نتیجه کیفیت رسانه ها هستند. با توجه به این مسئله پستمن معتقد است که ادوار فرهنگ و تاریخ بشری را می توان از منظر ظهور و بسط تکنولوژی و رسانه ها تقسیم بندی کرد. او در این تقسیم بندی سیر تکامل و حاکمیت تدریجی تکنولوژی رسانه های مدرن را توضیح داده است.
مطالعه در ماهیت رسانه های مدرن که نتیجه بسط وگسترش تکنولوژی است چند دهه است که به طور جدی دنبال می شود به گونه ای که اینک ادبیات قابل توجهی با تمرکز بر ماهیت رسانه های مدرن شکل گرفته است که در این میان آثار عدیده نیل پستمن نیز جایگاه معتبری دارد. یکی از موضوعات محوری در مطالعات مربوط به رسانه این است که صاحب نظران می کوشند ما بین نتایج و تاثیرات اجتماعی، تربیتی، اخلاقی و فرهنگی ناشی از فعالیت رسانه ها و ماهیت این رسانه ها نسبت و رابطه ای بیابند.
مبانی هنر در شرق و غرب: سینما هنر تکنولوژیک
تکنوپولی: تسلیم فرهنگ به تکنولوژی
توضیح اینکه پیش از گفتمان ادبیات انتقادی رسانه، برخی از فلاسفه با دیدن تبعات گسترده رشد و گسترش تکنولوژی در بافت سنتی فرهنگ جوامع و انهدام بسیاری از ارزش های مألوف و کهن فرهنگ ها کوشیدند به این سوال پاسخ گویند که آیا این تبعات نتیجه و اقتضاء جوهری تکنولوژی و عقل ابزاری است و یا نتیجه استفاده نابجا و غلط از تکنولوژی است.
گرچه نیل پستمن و فلاسفه منتقد تکنولوژی در نقد تکنولوژی اشتراک دارند، اما اختلاف پستمن با این فلاسفه- مانند هایدگر- این است که او نگاه نقادانه خود را بر بررسی تبعات و نتایج جامعه شناختی محصولات تکنولوژیک مانند تلویزیون مبتنی می کند در حالی که نقد هایدگر از تکنولوژی نقدی وجود شناسانه است.
از این روست که مابین نتایجی که هایدگر از استدلالات فلسفی خود درباره تکنولوژی می گیرد، با نتایجی که پستمن از استدلالات خود در این رابطه می گیرد تفاوت اساسی وجود دارد. با توجه به تخصص پستمن که یک جامعه شناس و یک محقق علوم رسانه ای است، او می کوشد از زاویه تاثیرات رسانه های مدرن که محصول تکامل تکنولوژی هستند به نقد تکنولوژی بپردازد.
نیل پستمن معتقد است اینک در رهگذر حاکمیت تکنولوژی و رسانه های تکنولوژیک، فرهنگ غرب و همچنین فرهنگ های سنتی جوامع غیر غربی در حال دگرگونی هستند. در این رویارویی «هر فرهنگی ناگزیر باید چه از روی آگاهی و چه ناآگاهانه با تکنولوژی رو به رو شود. در این رویارویی، تکنولوژی بعضی چیز ها را از آن فرهنگ می گیرد و چیزهایی را هم در اختیار آن می گذارد.»
دانایی در عصر اطلاعات، ارتباط در عصر ارتباطات
مک لوهان معتقد است که رشد تکنولوژی خلاف آنچه تصور می شود نه به آزادتر شدن انسان بلکه به اسارت بیشتر می انجامد. وسایل تکنولوژیک دیوارهای نادیدنی زندانی هستند که بشر امروز در آن اسیر است. مقصود ما نه نفی تکنولوژی که تحقق در ماهیت آن است. جی.پی.تلوت، استاد ادبیات ارتباطات و فرهنگ در دانشگاه جرجیا می گوید: «در رویارویی با تکنولوژی این ما هستیم که مغلوب می شویم»
جری ماند می نویسد: «امروز فشار فرهنگ های مهاجم غربی باعث شده است که زندگی جوامع غیر غربی در جهت زمان ها و زمان بندی های کاملا متفاوتی شکل بگیرد. این مسئله حیات فرهنگ های غیر غربی، چون آداب و رسوم و روش های سنتی مردم آنها را تغییر می دهد و تهدید می کند»
حضور و رشد و تکامل تکنولوژی های جدید رسانه ای و حد تاثیر آنها به گونه ای است که به زعم برخی از افراد، نسل های جدید از انسان ها صرفا محصول محتوای رسانه های مدرن نیستند، بلکه نتیجه ماهیت این رسانه ها محسوب می شوند. لذا مشکل جوامع سنتی مانند ایران با شناخت این گونه واسطه ها و به کارگیری آنها در جهات مثبت حل نمی شود، بلکه لازم است در ماهیت این گونه رسانه ها تصرف کند.
معرفی کتاب: زندگی در عیش، مردن در خوشی: نیل پستمن
مک لوهان می گوید:
«وسایل ارتباطی بر ما تاثیر می گذارد و نتایج آنها از جهات شخصی، اجتماعی، سیاسی، روانی، اقتصادی، اخلاقی و قومی به قدری عمیق است که هیچ گوشه از جسم و روان ما را دست نخورده باقی نمی گذارد»
مک لوهان معتقد است از آنجا که وسایل ارتباطی توسعه حواس آدمی است، پس تصمیم انسان بسته به اینکه از کدام یک از وسایل ارتباطی استفاده کند و کدام یک از حواس خود را توسعه دهد، کلیه خصوصیات فکری و رفتاری او و محیطش را عمیقا تحت تاثیر قرار می دهد و باعث می شود که درک متفاوتی از جهان هستی پیدا کند.
همانطور که مارکس، اقتصاد و فروید جنسیت را محور تحولات می دانستند مک لوهان سیستم ارتباطات و وسایل ارتباطی را منشأ تحولات می داند. او معتقد است که وسایل ارتباطی محیط را تغییر می دهند و در نتیجه رابطه و نسبت معینی از ادراکات حسی را در ما به وجود می آورند.. مضافا هرگاه این نسبت و رابطه حواسی بر هم بخورد، خود انسان تغییر کرده و متحول می شود. بدین سان باید گفت که وسایل ارتباطی جدید تنها رابطی بین انسان و طبیعت نیست، بلکه طبیعت انسان جدید است. بر طبق این آراء فرهنگ جوامع مبتنی بر رسانه هایی که پدید می آیند دائما در حال باز تعریف شدن هستند.
بنابراین جهان و انسان جدید از یک نظر محصول رشد و گستردگی تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی تکنولوژیک هستند وسایلی مانند تلگراف، تلفن، سینما، رادیو، تلویزیون و کامپیوتر هستند که ماهیت جهان را شکل داده اند.
علم و تکنولوژی و توسعه: تکنیک و تاریخ 2
جی.بی. پریستلی در کتاب سیری در ادبیات غرب اختراع چاپ را آغاز رنسانس می داند. زیرا چاپ، تکثیر علم و مردمی کردن دانش را در پی داشت و سبب شد تا علم و تفکر از تیول کلیسا و اشراف به در آید و همین عمومی شدن تفکر سبب شکل گیری رنسانس گشت. پریستلی معتقد است اگر دنیای مسیحیت با تکنولوژی چاپ، برخورد آگاهانه تری می کرد. می تونست حاکمیت خود را تا حد زیادی حفظ کند.
نیل پستمن می گوید لوتز ضد کاتولیک، تکنیک چاپ را یک هدیه الهی می دانست که می توان به وسیله آن عقاید پروتستان های ضد کاتولیک را به میزان گسترده نشر داد. اما نمی دانست که این روند در آینده اساس مذهب مسیحیت را به چالش خواهد گرفت. (سرباز عقل: البته اسناد و مدارک زیادی در دست است که نشان می دهد اتفاقا هدف اصلی مارتین لوتر به چالش کشیدن دین مسیحیت و تضعیف آن بوده است)
جیمز لال می گوید: «خاستگاه رسانه های نوین غرب را می توان در اختراع نخستین فناوری ارتباطات همگانی یعنی دستگاه چاپ دستی در اروپای سال های میانی سده پانزدهم یافت... با ظهور دستگاه چاپ، جامعه انسانی شاید برای نخستین بار در تاریخ با اشتیاق، کارگزاری غیر مذهبی برای دگرگونی اجتماعی برگزید و به آن اجازه داد تا بر پایه ای پایدار و سامان مند در عمل، همه جنبه های زندگی خود را دگروگون سازد»
از نظر نیل پستمن و برخی دیگر از صاحب نظران حوزه رسانه، غرب جدید با تکوین و تکامل رسانه های تکنولوژیک یک تلائم و تلازم دارد اما به موازات قدرت گیری افسار گسیخته رسانه های تکنولوژیک، این رسانه ها به جای آنکه خود ناقل فرهنگ باشند خود مبدل به فرهنگ شدند و فرهنگ سنتی را به تسلیم وا داشتند.
نیل پستمن پیش از ورود به بحث پیرامون رسانه های تکنولوژیک، نفس تکنولوژیک را مورد نظر قرار می دهد. به زعم او اختراع هر وسیله تکنولوژیک سبب دگرگونی های عمیقی در جوامع بشری شد. از لوئیس مامفورد نقل قول می کند که «کاپیتالیسم بدون ساعت را به جایی نمی برد» او تاثیرات ناشی از حاکمیت تکنولوژی بر جوامع را به تاثیرات رسانه های تکنولوژیک تسری می دهد. نیل پستمن در مصاحبه ای که با ریچارد هاروود تحت عنوان «ژورنالیسم و تکنولوژی» انجام می دهد می گوید: «اگر چه ممکن است تکنولوژی یک ابزار باشد. اما ابزاری است که برای خود کارکردی خاص دارد (کارکرد سیاسی، کارکرد اجتماعی و ...) به نظر من این سوال که یک تکنولوژی چه عوارضی خواهد داشت حداقل به اندازه ایم مطلب که تکنولوژی چه کاری برای ما انجام می دهد، اهمیت دارد»
علم و تکنولوژی و توسعه: تکنیک و تاریخ 3
نیل پستمن می گوید: «هر تکنیک و فنی دارای دو جنبه است، هم نعمت و هم نقمت. باید توجه داشت که در برخورد با این دو جنبه، صحبت از «این» و «یا آن» نیست. بلکه مطلب بر سر «هم این» و «هم آن» جنبه هاست». نیل پستمن اعتقاد دارد که این وسایل ارتباط جمعی و رسانه ها هستند که کمیت و کیفیت معنا و مفهوم را تشکیل می دهند. به تعبیری فرهنگ به معنای مجموعه ای از معانی و مفاهیم ارزشی، نتیجه کیفیت رسانه ها هستند. با توجه به این مسئله پستمن معتقد است که ادوار فرهنگ و تاریخ بشری را می توان از منظر ظهور و بسط تکنولوژی و رسانه ها تقسیم بندی کرد. او در این تقسیم بندی سیر تکامل و حاکمیت تدریجی تکنولوژی رسانه های مدرن را توضیح داده است. که عبارتند از:
1 ::: فرهنگ انسان ابزارمند: در این دوره به نظر پستمن حد توانایی های انسان محدود است. مذهب مرجع و مولد گفتمان های فرهنگی است. در این معنا، فرهنگ انسان ابزارمند، فرهنگ مذهبی و مبتنی بر مذهب است.
2 ::: فرهنگ انسان تکنوکرات یا صنعت مدار: پستمن اعتقاد دارد که در این دوره، راه روشنفکری از راه مذهب جدا می شود. در این دوره است که روشنفکری در تقابل با شریعت مداران قرار می گیرد. در این دوره روشنفکری مولد گفتمان فرهنگی است و فرهنگ، مبتنی بر کتاب و ادبیات شکل می گیرد. در این دوره به جای مذهب به متن ارجاع می شود.
3 ::: فرهنگ تکنوپول یا صنعت محور: در این دوره به اعتقاد نیل پستمن کالا که محصول صنعت است، قدرت داوری را از انسان سلب می کند. در این دوره فرهنگ مبتنی بر کالاست و کالا ارزش مسلط است. در این دوره کتاب از جایگاه والای خود تا حد یک کالا نزول می کند و رسانه ها با تولید اطلاعات به عنوان کالایی قابل مصرف بر فرهنگ و بر انسان تسلط می یابند. آنها هستند که اکنون گفتمان فرهنگی را به میل و اراده خود شکل می دهند. سپس او دوره های یاد شده را به دو دوره کاهش می دهد: فرهنگ مبتنی بر متن و فرهنگ مبتنی بر تصویر. به نظر پستمن فرهنگ مبتنی بر متن از مفاهیم مجرد نشان دارد، این مفاهیم تولید معنا می کنند و معنازا هستند، گفت و گو بر محور معنازایی فرهنگ مبتنی بر متن است که شکل می گیرد.
هنر و تکنولوژی: نسبت هنر و تکنولوژی
حقیقت اثر هنری در نظر مارتین هایدگر: هنر در عصر تکنولوژی
نیل پستمن می گوید نیمه دم قرن بیستم میلادی، هنگامه سقوط و زوال عصر صنعت و چاپ و کتاب و طلوع و رواج عصر تلویزیون است که این دگرگونی و جا به جایی غم انگیز و غیر قابل جبرانی را در معنا، مفهوم و محتوای افکار عمومی و نیز گفتگوهاو محاورات مردم سبب شده است زیرا که این دو وسیله ارتباطی یا رسانه ای که تفاوت های زیادی در شکل و فرم با یکدیگر دارد- یعنی کتاب و تلویزیون- نمی توانند نه حامل و نه شامل ایده ها و اندیشه های یکسان باشند. به همان میزان که از توان تاثیر و کارایی کتاب و صنعت چاپ کاسته می شود، محتوا و مایه های سیاست و مذهب و آموزش نیز دگرگون می شود و متناسب با فرم و کارایی رسانه دیگر یعنی تلویزیون تغییر شکل می یابد.
سرباز عقل: زیبایی شناسی و فلسفه رسانه: ترجمه و ویرایش زیر نظر سید حسن حسینی // ماهیت رسانه های تکنولوژیک و تلویزیون با رجوع به آراء نیل پستمن
- ۹۷/۱۱/۰۳
