علم و تکنولوژی و توسعه: تکنیک و تاریخ 3

 

علم و تکنولوژی و توسعه: تکنیک و تاریخ| این مطلب که در جهان اسلام و در قرون وسطای مسیحی ساختن ابزار و وسایل پیشرفت کرده است شاید بیشتر در بحث از تفاوت های تاریخ یونانی با تاریخ اسلامی و قرون وسطی مفید و مناسب باشد و مخصوصا کسانی که مدعی تفاوت ذاتی میان دو دوران یونانی و قرون وسطی هستند می توانند بگویند که یونانیان به علم کاربردی اعتنایی نداشته اند و روح دینی اسلامی و مسیحی علم و عالمان را متوجه کاربرد و استفاده عملی از علم کرده است. (چنانکه مثلا مرحوم اقبال لاهوری چنین رای و نظری داشت). همچنین کسی که درباره سابقه مدرنیته (تجدد) پژوهش یا تحقیق می کند قهرا در جست و جوی حلقه پیوندی است که جهان متجدد را به جهان پیش از آن متصل سازد، و مگر از سابقه و عنصر یهودی- مسیحی  تمدن و تاریخ جدید کم می گویند؟

 

گویی نظر این است که اروپاییان در آغاز رنسانس از منظر عهد عتیق و عهد جدید به یونان نظر کردند و از راه های تفکر و آینده پرسیدند. از سوی دیگر، می دانیم که نام و حقیقت تکنیک جدید با آنچه یونانیان درباره «تخنه» (techne) می اندیشیدند پیوندی دارد. «تخنه» ساختن و فراآوردن به معنی تحقق بخشیدن به یک صورت فکری است و ارسطو از آن با عنوانی یاد می کرد که فلاسفه ما آن را فضیلت یا فضایل علمی ترجمه و تعبیر کرده اند.

 

در هیچ تمدنی از تمدن های گذشته تا آنجا که می دانیم علم تکنولوژیک وجود نداشته است، اما همین که در فلسفه فضایل و قابلیت های انسانی را به فضایل نظری، فکری و اخلاقی و عملی تقسیم کرده و برای آنها مراتب قائل می شده اند در حقیقت پذیرفته اند (یا بنایی را می گذاشته اند که بر اساس آن پذیرفته شود) که تواناییها و قابلیت های آدمی مباین و مستقل از یکدیگر نیستند. اما آنچه محرز است اینکه دستورالعمل فضایل و توانایی های علمی در علم نظری قدیم به صورت صریح یا مضمر منطوی نبوده است و تنها علمی که می توان آن را تکنولوژیک خواند علم جدید است.

 

اسرافیل: درباره علم: رضا داوری اردکانی