سیر تفکر معاصر: غرب زدگی: تجدد دینی: پایان کار تجدّد سید جمال الدین اسدآبادی: قسمت چهارم
سیر تفکر معاصر
غرب زدگی
تجدد دینی: پایان کار تجدّد سید جمال الدین اسدآبادی
قسمت چهارم
بدین سان ترقی خواهی و تجدد طلبی با غفلت از شرایط و لوازم آن رایج گردید. هیچ کس چه آنان که قانون را تنها راه نجات می دانستند چه دیگران، هیچ کدام به لوازم و شرایط آن فکر نکردند اما به هر حال همه این آثار در جهت تحقق شبحی از عقل و علم جدید در ایران موثر افتاد که هنوز در جامعه ی روشنفکری دینی و غیر دینی استمرار دارد.
به تبع این تلقی و توهم تاریخی، ایمانی غرب زده یا شبه ایمانی مانند ایمان پروتستان ها و کاتولیک های متجدد مبنای درک ارزش های غربی شد که بالذات دنیوی و بشری بودند و همواره این تمنای محال وجود داشت.
بسیاری از نویسندگان پس از سید جمال الدین اسدآبادی با ابتدای به آنچه در «لکچر در تعلیم و تعلم» او آمده و به ناتوانی علوم اسلامی پرداخته بود، معارف و شعر و ادب قدیم را یاوه و هجویات خواندند و سرانجام با وضعی مقابل سید جمال اسلام را مایه بدبختی ایران دانسته و از بازگشت به آداب و فرهنگ باستانی، پاکسازی دین و زبان سخن گفتند و هنوز نیز این توهم تاریخی ادامه دارد. و بسیاری هنوز طالب آنند اسلام و علم و صنعت جدید را جمع کنند و برخی نیز صورت گریزی هنر پست مدرن را با روحانیت و معنویت هنر صورت شکن اسلامی یکی انگاشته اند.
به هر طریق طراح تلویحی جمع تفکر دینی و مبادی جریان روشنفکری عصر روشنایی و تاله ی عقلی و نقلی متجددانه قرن نوزدهم سید جمال الدین اسدآبادی بود که طرز تلقی و تفکرش را به اجمال بیان کردیم. چنانکه از سخنانش در باب فلسفه و دیگر امور دریافتیم، او نتوانسته بود به ماهیت علم جدید پی ببرد، هرچند که شأنی از باطن و روح علوم غربی را دریافته بود، اما در تعلق به تجدد و ترقی توقف یافته بود، علی الخصوص که سعی می کرد به جمع میان اسلام و علم جدید موفق گردد. در حقیقت از هر دو دور می شد.
بر اثر همان اصول مذهب اصالت علم، چنانکه برخی از نویسندگان نوشته اند سید جمال الدین اسدآبادی چنان به تحقق دموکراسی پارلمانی نمی اندیشیده و بیشتر مایل به جلب توجه مسلمین به علوم و معارف جدید بوده است و به همین جهت نیز او را فلسفی مشرب خوانده اند و خود نیز در مقاله فواید فلسفه و لکچر در تعلیم و تعلم و دیگر مقالات خود چنین نشان می دهد.
اسرافیل :: سیر تفکر معاصر جلد دوم: محمد مددپور