خدا و انسان در هنر اسلامی و هنر غربی
خدا و انسان در هنر اسلامی و هنر غربی
از زمان های بسیار دور خدا و انسان از مفاهیم و مضامین اصلی هنر بوده است. به طوری که قسمت اعظم آثار هنری به این دو موضوع اختصاص یافته است. اما کیفیت و جنس نمایشِ خدا و انسان در هنرِفرهنگ های مختلف متفاوت بوده است. به عنوان مثال می توان به تفاوت های بسیار عمیق و بنیادین نمایش خدا و انسان در هنر فرهنگ اسلامی و هنر فرهنگی غربی اشاره کرد.
خدا و انسان در هنر غربی:
یکی از مهمترین ویژگی های فرهنگ غرب انسان محوری است. به این معنا که انسان در مرکز تمام امور است و علایق انسان، اهداف انسان و طبیعت انسان است که محور تمام فعالیت ها قرار می گیرد. این تلقی از انسان که اساس تمدن و فرهنگ غرب را شکل می دهد خالی از هر گونه اندیشه و تفکر معنوی و خدایی می باشد و به عبارتی در این طرز تفکر خدا از زندگی و فرهنگ غربی حذف می شود و جای خودش را به انسان می دهد.
این نوع نگاه به انسان را می توان در تمام جنبه های زندگی انسان غربی اعم از اقتصاد، سیاست، فرهنگ، علم، معماری، شهرسازی، آموزش و پرورش، امور اجتماعی و ... مشاهده کرد. هنر نیز به عنوان تجلی افکار و ایده های انسان، از این نوع نگاه انسان محورانه و خداستیزانه در فرهنگ غرب در امان نمانده است و به شدت تحت تاثیر اندیشه های خداناباورانه و غیر معنوی انسان غربی و تفکر غربی قرار گرفته است.
خدایی که در هنر غربی به تصویر کشیده می شود، خدایی است به شدت تعینی و ملموس که به راحتی می شود او را با حواس انسان درک کرد. این خصوصیات خدا و این شکل از خدا را می توان در طول تمام تاریخ هنر غرب مشاهده کرد: از خدایان انسان مانند یونان باستان در متون کهن همچون ایلیاد و ادیسه هومر گرفته تا خدایانِ زمینیِ انسانِ غربی عصر حاضر که در هنر فیلم سازی هالیوود، نقاشی مدرن و پست مدرن و حتی ادبیات عصر حاضر همچون رمان ها نمود تمام و کمالی یافته است.
در واقع در هنر غرب انسان در مرکز قرار می گیرد و به جای خدا می نشیند و همچون او به تفکر بر می خیزد. انسانی که می تواند همچون خدا خلق کند، نابود کند، و عالم هستی را به مقتضای میل خود درآورد. بدون آنکه چیزی محدودش کند. به عبارتی ذات و ماهیت هنر غربی انسان محوری از یک طرف و از طرف دیگر خدا ستیزی است.
خدا و انسان در هنر اسلامی:
اما در هنر اسلامی بر عکس هنر غربی خدا در متن قرار می گیرد و انسان در حاشیه. به عبارت دیگر در هنر اسلامی هر آنچه که هست خداست و انسان وقتی موضوعیت پیدا می کند و وقتی مهم می شود که در جایگاه مخلوق، به ذات بی نهایت و قدرت لایتناهی خدا ایمان می آورد و خود را در موضع عابد می بیند که قصدش بازگشت به سوی معبود است و هنرش هم تجسم همین خواسته اوست.
از این رو می توان گفت اصلی ترین خصیصه هنر اسلامی خدا محوری است و این ویژگی را می توان در تمام جنبه های هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، شعر و ... مشاهده کرد.
از دیگر ویژگی های هنر اسلامی وحدت و یگانگی (خدا) است. بر عکس هنر غربی که سراسر کثرت و تعدد خدایان (شرک) است. برخلاف هنر غربی که اساس آن انسان و لذت های انسانی است در هنر اسلامی آنچه مهم است رشد و تعالی، سعادت ابدی و نیل به سوی خداست. از این نظر در هنر اسلامی لذتی معنا دارد که خشنودی خدا را در پی داشته باشد. به عبارتی در هنر اسلامی هدف، نمایش خلقت خدا و بیان زیبایی های آفرینش اوست.
در خاتمه می توان گفت که در غرب هنر در خدمت انسان قرار دارد ولی در اسلام هنر در خدمت خدا می باشد. به عبارتی در غرب «هنر برای انسان» است ولی در اسلام «هنر برای خدا»
(کپی برداری از «اسرافیل» فقط با ذکر منبع مجاز است)
