ماهیت فلسفه اسلامی. قیاس شرعی و قیاس عقلی و برهانی و قیاس جدلی و قیاس خطابی

تاریخ فلسفه اسلامی

ماهیت فلسفه اسلامی

قیاس شرعی، قیاس عقلی و برهانی، قیاس جدلی و قیاس خطابی

 

بسیاری از علمای اهل سنت و جماعت بر اساس قیاس شرعی به صدور فتوا مبادرت می نمایند ولی همین اشخاص به قیاس عقلی بدبین بوده  و آن را بدعت می شمارند. کسانی که با موازین قیاس آشنایی دارند به خوبی می دانند که از به کار بردن قیاس شرعی جز نوعی مظنه  چیز دیگری به دست نمی آید. در حالی که قیاس عقلی مفید یقین است و در اعتبار آن نمی توان تردید را داشت.

 

آنچه برای اهل معرفت موجب شگفتی می شود و سوال بر می انگیزد این است که چرا برخی اشخاص برای مظنه بیش از یقین اعتبار قائل شده و قیاس فقهی را بر قیاس عقلی ترجیح می دهند؟ تنها چیزی که در مقام پاسخ به این پرسش می توان گفت این است که طبیعت اشخاص در درک و تصدیق امور و همچنین نحوه برخورد و موضع گیری آنان در برابر حقایق، متفاوت است. کسانی را می شناسیم که نسبت به سخنان خطابی، حالت تصدیق داشته  و در مقابل اهل خطابه سر تسلیم و انقیاد فرود می آورند. کسانی نیز هستند که با قیاس جدلی قانع شده و آن را همانند یک قیاس برهانی می پذیرند. ولی بسیاری از مردم به خطابه و جدل بی اعتنا بوده  و جز با قیاس برهانی نمی توان آن ها را قانع و خرسند ساخت. البته قیاس شعری و طریق تخیل نیز جایگاه خاص داشته و نقش ویژه ای ایفا می نماید.

 

در قرآن کریم به طریقه برهان و خطابه و جدل اشاره شده و در این آیه آمده است: «ادْعُ إِلى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ». اگر در کلمه «حکمت» به طریق برهان اشاره شده باشد عنوان «موعظه حسنه» را نیز می توان به طریق خطابه حمل کرد. البته مجادله به طریق احسن نیز با آنچه «قیاس جدلی» نامیده می شود مناسبت کامل دارد.

 

همانگونه که ذکر شد مردم در مقام تصدیق و باور نسبت به امور یکسان و یکنواخت نیستند و هر گروه یا دسته ای به یکی از طریق سه گانه تمایل بیشتری نشان می دهند. شریعت اسلام همانند سایر شرایع آسمانی مردم را به حق و حقیقت دعوت می کند. قیاس برهانی نیز یک نوع تلاش و کوشش عقلی است که در راه اثبات حقیقت به کار گرفته می شود و در این مسئله نمی توان تردید داشت که حقیقت هرگز با حقیقت ضدیت و مخالفت ندارد.

 

سرباز عقل: ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام: غلامحسین ابراهیمی دینانی

تاریخ فلسفه اسلامی: ماهیت فلسفه اسلامی: قیاس شرعی، قیاس عقلی و برهانی، قیاس جدلی و قیاس خطابی