تاریخ معاصر ایران. تولد دوباره ایران در سایه تشیع و ظهور دولت صفویه

تاریخ معاصر ایران

تولد دوباره ایران در سایه تشیع: ظهور دولت صفویه

 

ایران سرزمینی است با پیشینه ای کهن و درخشان، حضور قدرتمند و تاثیر گذار ایرانیان در تحولات عصر باستان حاکی از عظمت و موقعیت ویژه کشور ما در آن شرایط زمانی است. اهمیت موقعیت ایران شرایطی را رقم زده بود که انزوای ساکنان آن را در عرصه جهانی و منطقه ای غیر ممکن ساخته بود. همین امر باعث شد که جامعه ایرانی در کوران حوادث آبدیده شود و استقلال و هویت خود را علی رغم فراز و نشیب های فراوان تاریخی حفظ نماید.

 

پذیرش آیین نجات بخش اسلام عرصه گسترده ای را پیش روی استعداد ایرانی گشود و به آن غنایی معنوی بخشید. شکوفایی نبوغ ایرانی خیلی زود آنان را به عنوان تاثیر گذارترین عضو جهان اسلامی مطرح کرد. با گذشت زمان و علی رغم فاصله گرفتن حکومت های اموی و عباسی از اصول اصیل اسلامی، خدمت ایرانیان به جهان اسلام ادامه یافت.

 

تهاجم گسترده مغول و تیمور به ایران، توان ایران اسلامی را فرسوده کرد و هرج و مرج و پراکندگی قدرت در عصر جانشینان تیمور، ایران را بر سر دو راهی مرگ و حیات قرار داد. در چنین شرایطی ظهور دولت صفوی، ایران را آماده پذیرش تحولی بزرگ کرده بود.

 

هنگامی که انحطاط، ناامنی، ضعف و سستی حکومت ها را در بر می گیرد، بنا به تجربه تاریخی دو سرنوشت متفاوت فراروی ملت ها قرار می گیرد؛ یکی نابودی و اضمحلال و حل شدن در ملل بزرگتر و دیگری، استفاده از عناصر تحول زا در فرهنگ و اندیشه آن ملت برای ادامه حیات مجدد. ایرانیان با بسته شدن تمام راه ها، ناگهان در جهشی شگفت انگیز با رجوع به عمیق ترین و اصیل ترین لایه اسلام یعنی تشیع، تولدی دوباره یافتند و به حیات خود ادامه دادند.

 

پایه گذاران و زمینه های ظهور صفویه

 

در سال 905 ق. اسماعیل صفوی (که بعدها شاه اسماعیل نامیده شد) با تکیه بر پیشینه معنوی و سیاسی خاندان خود که از حدود دویست سال قبل در بخش هایی از ایران و مناطق هم جوار ریشه دوانده بود، قیام کرد. وی با تاسیس سلسله صفوی، ایران را به مرحله ای مهم و تاریخ ساز هدایت نمود. شاه اسماعیل با اعلام مذهب تشیع به عنوان مذهب اصلی ایران باعث تشکیل یک دولت ملی فراگیر و پایدار شد و فصل جدید را در تاریخ این سرزمین کهن سال گشود.

 

اگرچه شاه اسماعیل پایه گذار سلسله صفویه در ایران است ولی اقتدار و نفوذ معنوی و سیاسی این سلسله را باید از زمان شیخ صفی الدین اردبیلی بررسی کرد.

 

شیخ صفی الدین اردبیلی در سال 650 ق. در قریه کلخوران اردبیل متولد شد. او به مدت بیست و پنج سال در محضر مرشد خود شیخ زاهد گیلانی کسب فیض و شاگردی کرد و بعد از آن دوباره به اردبیل بازگشت و به کرسی مرشدی و رهبری مردم نشست.

 

از زمان مرشدی و رهبری شیخ صفی الدین اردبیلی (حدود سال 700 ق.) تا دوران قیام اسماعیل  صفوی و تاسیس سلسله صفوی، چند تن از فرزندان و نوادگان وی به عنوان رهبران معنوی، مذهبی و سیاسی در مناطق وسیعی از سرزمین ایران حکومت کردند. این رابطه معنوی، یکی از پشتوانه های عظیم صفویان در کسب قدرت سیاسی و ایجاد وحدت ملی و انسجام فرهنگی ایران در آینده شد. نیای شاه اسماعیل عبارت بودند از: شیخ صفی، شیخ صدرالدین، خواجه علی سیاه پوش، شیخ ابراهیم، شیخ جنید، شیخ حیدر.

 

سرباز عقل: تاریخ معاصر ایران: موسی نجفی، موسی حقانی