یهودیت محافظه کار و اصولگرا
علی رغم اینکه یهودیت محافظه کار واکنشی نسبت به یهودیت اصلاح طلب است، یک عنصر اصلی مشترک میان آن دو وجود دارد، و آن هدف هر دو برای حل طرح مسئله حلول الهی در میان ملت یهود و موسسان قومی آن است.
محافظه کاران مایل اند تغییر را بدون بر هم زدن روح آداب و رسوم یهودی ایجاد کنند؛ زیرا این جوهره یهودی یا مطلق جایگاه حلول و شایسته نگاه داری است. این تمایل به ایجاد تغییر با تمایل به محافظه کاری شاخصه کل اندیشه آنان است. آنان با وجود اختلاف گرایش هایشان، به این مطلب که ملت یهود در طول تاریخ خود دگرگون شده، و یهودیت هرگز رکود نیافته، و قادر است با لحظه تاریخی و روح عصر تطبیق یابد، ایمان داشتند. به همین دلیل یهودیت مجموعه ای ثابت از عقاید نیست، بلکه میراثی است که پیوسته در حال تحول تاریخی است. اسم «یهودیت تاریخی» خصوصا در اروپا از این جهت بر این مدرسه نهاده شد.
محافظه کاران معتقدند که مطالعه یهودیت به شکل تاریخی و انتقادی (علم یهودیت) تحول مثبتی است که به یهود کمک می کند درکی نسبت به خودشان داشته باشند. همچنین کمک می کند تا یهودیت به عنوان یک شیوه دینی خلاق مطرح شود، چنان که در گذشته بوده است. با این حال، یهودیت محافظه کار در مقابل جریان یهودی اصلاح طلب ایستاده است. مثلا زکریا فرانکل- که در این قضیه در جایگاهی مانند هیرش ارتدوکس و صهیونیست ها است- گفته است هر گونه تغییر یا تحولی که در یهودیت رخ می دهد از اعماق روح یهودیت ، یعنی روح یکپارچه ملت (مطلق جدید) سرچشمه می گیرد نه از خارج آن.
علی رغم اینکه فرانکل و محافظه کاران، تورات یا شریعت شفاهی را خرافه ای می پنداشتند که خاخام ها به جهت صبغه مشروعیت دادن به موضوع مورد توافق ملت ابداع کرده اند، و علی رغم اینکه آنان بر این نظر بودند که میراث دینی یهود از جانب خدا فرستاده نشده است؛ بر خلاف اصلاح طلبان در قبال تورات یا میراث یهودی موضعی انتقادی نگرفتند؛ زیرا هر دو نشانی از مردم یهود و نبوغ آنان است.
محافظه کاران و خود خاخام صهیونیستی شختر، پیشنهاد دادند امور را به دست اندکی از روحانیون که شریعت را طبق نظر خود تفسیر می کنند نسپارند، و خواهان این شدند که متکلمان، ملت یهود را نشان دهند و به اسم همه گروه سخن بگویند. این گروه که نماد همه یا عموم اسرائیل (به عبری: کلال یسراییل) است بر آن است که یهودیت را با بررسی میراث و سنت ها و ادبیات یهودی نمایان سازد.
در راه اجرای این موضع گیری میانه در بین یهودیت اصلاح طلب و ارتدوکس، محافظه کاران باور کردند بازگشت به صهیون نزد یهودیان ایده ای اثیری و محافظت از آن ضروری است. با این حال ، این امر منافاتی با وفاداری به سرزمینی که یهودیت در آن زندگی می کند ندارد؛ زیرا آنان به بازگشت واقعی و شخصی ماشیح ایمان ندارند؛ و به جای آن اندیشه عصر مشیحایی که به تدریج محقق می شود را مطرح می کنند.
در این چارچوب، تاسیس یک دولت یهودی نخستین گام به سوی تحقق این عصر است. محافظه کاران در عین حال که عقیده دارند نمازهای یهودی به زبان عبری است، مانعی در خواندن آنها به زبان محلی، در صورت لزوم، نمی بینند. محافظه کاران تاکید می کنند که شریعت برای یهودیان الزام آور است، و به تبع آن برای حفاظت از مناسک یهودی ضروری می نماید. مثل علیای یهودیت از طریق شریعت تفسیر می شود.
علاوه بر آن یهودیت اوامر و نواهی در خصوص رفتار انسانی و رابطه میان یهود از سویی، و میان آنان و خدا از سوی دیگر بر قرار می کند. اما با این حال ضروری است که شریعت، انعطاف پذیر و آسان گیر و کفایت کننده بماند به گونه ای که مجال تغییر و تکثر فکری داشته باشد و این امر قدرت همراه با عصر مدرن و بر طرف کردن نیازهای یهودی مدرن را به آنها می دهد.
لذا تفسیر شریعت می بایست خلاقیت بسیاری داشته باشد. این موضوع آنجا روشن می شود که آنان در اصلاح برخی مناسک دینی ممنوعیتی ایجاد نمی کنند (و برخی آیین های روز سبت را بر پا می کنند)، اما اختلاط دو جنس را جایز اعلام می کنند (و زنان به بخشی از حد نصاب {مینیان} مورد نیاز برای اقامه نماز جماعت تبدیل شده)، و حتی اجازه داده اند زنانی خاخام و سرودخوان {حزان} شوند. ختنه و قوانین غذا را با اعمال اصلاحاتی در آن، نگاه داشته اند. و نماز را با شال {طالیت} و تسمه {تفیلین} اقامه می کنند.
علی رغم شباهت ریشه های فکری یهودیان اصلاح طلب و محافظه کار، تشابه مبنایی یهودیت محافظه کار با یهودیت ارتدوکس شدید و روش شد و حتی تفاوت های آنان اندک و غیر جوهری است؛ زیرا هر دو، بی آنکه محدوده خود را برای پذیرش غیر یهودیان گسترش دهند (کاری که یهودیت اصلاح طلب انجام می دهد)، بر محور حلولیت سنتی می چرخند. لذا می بینیم یهودیت محافظه کار و یهودیت ارتدوکس هر دو به حلولیت سه گانه ایمان دارند:
خدا (یا تورات) و ملت و زمین؛ در حالی که ارتدوکس بر اهمیت خدا و وحی و تورات تاکید می کند، محافظه کاران ملت و میراث و تاریخ را دارای اهمیت می شمارند؛ یعنی اختلاف فقط در زمینه تاکید یکی از عناصر حلولیت سه گانه نسبت به دیگری است. هر دو گروه هاله ای از قداست برای زندگی یهود و تاریخشان قائل هستند، که ارتدوکس این قداست را به اصول الهی، و محافظه کاران آن را به اصول قومی یا روح ملت ارجاع می دهند ( و کلال یسرایل در واقع فولکلوری است که اندیشه عاشقانه آلمانی از آن سخن می گوید) و دین یهودی به فولکلور ملت یهود تبدیل می شود که بیانگر هویت قومی و راز ماندگاری آن است. نیز، اهمیت خود را از میران مشارکت در محافظت از این ملت مقدس به دست می آورد.
یهودیت محافظه کار با تبدیل ملت به منبع اطلاق و جایگاه قداست، به یکی از مهمترین طبقات در ترکیب ژئولوژی یهودیت، یعنی طبقه حلولیت بازگشته است؛ طبقه ای که به این واقعیت رسیده که خدا درون سیاق های دینی توحیدی هرگز جایگاه محوری ندارد؛ زیرا او با ملت و زمین در می آمیزد و با آنها در یک تراز قرار می گیرد. در سیاق حلولی کف ترازو به تریج به نفع ملت از کفه خدا سنگین تر می شود تا آنجا که ملت و میراثش (و نه خدا) منبع قداست می گردند. در نتیجه بقای یهودی به جوهری یهودیت بدل می شود و الهیات بقا یا الهیات مابعد آشویتس درون یهودیت پدیدار می شود.
یهودیت محافظه کار اهدافش را اصرار بر وحدت جهانی اسرائیل کاتولیک، و اصرار بر محافظت از استمرار میراث یهودی، و توجه به پژوهش های یهودیت معرفی کرده است. به این ترتیب این جوهره، به غیر از عبادات و عقاید، به شکل یکپارچه و اتوماتیک بازآفرینی شده پدیدار می شود.
در اسرائیل یهودیت ارتدوکس در زندگی مذهبی حاکم است، با این حال می بینیم که اندیشه صهیونیستی در وجوه بسیاری شبیه اندیشه یهودیت محافظه کار است؛ زیرا هر دو سخنان یهودیت ارتدوکس در باب حلولیت را بعد از سکولاریزه کردن به شیوه خود می پذیرند. پس در حالی که ارتدوکس بر اصول مقدس ربانی در میراث یهود تاکید می کند، یهودیان محافظه کار آن را میراث مقدس می دانند و خود را درباره منبع قداست به زحمت نمی اندازند.
همچنین در حالی که یهودیت ارتدوکس خط بطلانی بر روی تمام تاریخچه زمانی می کشد و تنها در چارچوب تاریخ مقدس می چرخد، شاهد آن هستیم که محافظه کاران از تاریخ یهودی سخن می گویند که اختلاف چندانی با تاریخ مقدس ندارد. نیز، در حالی که یهودیت ارتدوکس بر این سخن پافشاری می کند که دین یهود همان قومیت یهود، و قومیت همان دین است، محافظه کاران تلاش می کنند این حقیقت را پنهان کنند و با سخن درباره روح مقدس، و معرفی آن به عنوان منبع قداست ملت به جای خدا، و سخن گفتن درباره یهودیت به مثابه آمیزه ای از عقیده مذهبی و هویت قومی- آمیزه ای که از زمان قدیم تا زمان حاظر در حال تغییر بوده است- از شدت آن بکاهند.
به این ترتیب ملاحظه می کنیم که یهودیت محافظه کار، پس از سنگین تر شدن کفه ترازوی جانب بشری بر جانب الهی، حلولیت سنتی یهودیت به شمار می آید. این، همان جوهره صهیونیسم نیز هست.
یهودیت محافظه کار از ابتدا با صهیونیسم پیوند خورده است و می توان صهیونیسم سکولار که آحاد هاآم مبلغ آن بود را یکی از انواع یهودیت محافظه کار (و نیز نئویهودی کابلان و فیلسوف بوبر) دانست. در عمل، یهودیت محافظه کار دیدگاه آحاد هاآم را برای گروه های یهودی در جهان (دیاسپورا) پذیرفتند و مفهوم صهیونیستی مربوط به لزوم تبعید دیاسپورا (یعنی محو آن یا سوء استفاده از آن) را رد کردند، و خواهان احترام به آنان و میراث تاریخی شان شدند. نقطه اجتماع این اندیشمندان، باور آنان به تفاوت تاریخ یهودی از تاریخ سیار ملت ها است؛ چرا که این تاریخ، تاریخی مقدس است که شامل عناصر مذهبی و جایگاه حلول الهی است، همان طور که دین یهودی، دینی تاریخی و شامل عناصر دنیوی است (و واقعیت این است که تداخل مقدس و دنیوی اساس ساختار صهیونی است)
شاید تقابل روشن یهودیت محافظه کار و صهیونیسم در موضوع «میراث یهودی» زکریا فرانکل و بن گوردن روشن باشند. فرانکل عقیده دارد که دین یهودی بیانی مذهبی از روح امت یهود است و معنای آن اجماع عام امت است. از این رو در صورتیکه قانون ریشه آسمانی یا زمینی دارد، نباید مشکلی به وجود بیاید، و تا وقتی این قانون بیانگر این اجماع عام است، باید موثر باقی بماند. این موضع از بسیاری جهات شبیه موضع بن گوردن در قبال آن افسانه است که می گوید خدا با خود عهد کرد سرزمین کنعان را به یهودیان ببخشد.
از نظر بن گوردن مهم نیست که این واقعه حقیقتی الهی باشد یا نباشد، بلکه آنچه اهمیت دارد این است که این اسطوره هنوز هم در جان یهودیان ریشه داشته باشد. به همین دلیل حتی پس از اینکه ثابت شد این عهد صرفا یک اسطوره ملی است و هیچ منبع الهی ندارد نیز می بایست تاثیر گذار باشد. یهودیت محافظه کار نقش سازمان یافته فعالی را درون جنبش صهیونیستی آغاز کرد، و یک سازمان صهیونیستی محافظه کار به نام سازمان مرکاز را تاسیس نمود که به معنای تاکید مجدد بر جنبش صهیونیست محافظه کار است.
مجمع امریکایی خاخام ها گزارشی از معابد یهودیت محافظه کار به انضمام سازمان صهیونیست جهانی به شکل گروهی صادر کرده است، که محتوای آن نشان می دهد یهودیت محافظه کار در حال حاظر موفقیتی قابل ملاحظه در اسرائیل به دست آورده است. نخستین اسقف نشین محافظه کار در فلسطین در سال 1936 میلادی تاسیس شد، اما حتی تا اوایل دهه هفتاد در اسرائیل فقط چند معبد یهودی محافظه کار وجود داشت و مرکز دانشجویان یهودیان امریکایی نیواشختر، شعبه تابستانی دانشکده الهیات یهودی شمرده می شد.
اما بعد از این تاریخ تلاش هایی جدی برای گسترش محدوده جنبش در جهت شمول تمام تجمع صهیونیستی شروع شد. تلاش ها تا اوایل دهه هشتاد به شکست انجامید تا اینکه جنبش ماسورتی (یعنی سنتی) در سال 1984 میلادی دانشکده های اصلی خود، از جمله دانشکده عالی مطالعات یهود را تاسیس کرد که پژوهشگران اسرائیلی را برای فعالیت به عنوان خاخام های محافظه کار آماده می کرد.
جنبش جوانان نوآم، اردوگاه های تابستانی، مدارس، کیبوتس، موشاو، فرقه های پرورش دهنده. ساختار جنبش متحد و سازمان یافته ماسورتی از معبد اسرائیل شکل می گیرد، و شامل رهبران اسقف نشین، مجمع خاخامی اسرائیل، و حدود صد نفر از خاخام های ماسورتی می شود. تعداد اعضای این جنبش تقریبا ده هزار نفر بود، و اکنون تقریبا چهل اسقف نشین محافظه کار در آن حضور دارند. این جنبش در تاسیس مدارس بعدی، یعنی مدارسی که ایدئولوژی این جنبش را منعکس نماید نیز موفق عمل کرد. این مدارس، به دلیل آنکه نهاد ارتدوکس آنها را قبول نداشت، هیچ گونه کمکی از جانب رژیم اسرائیل دریافت نمی کردند.
نقد یهودیت و مسیحیت در اندیشه های نیچه
در سال 1986 میلادی جنبش ماسورتی ضمن بیانیه ای رسمی مواضع خود را مشخص کرد. دو سال بعد مجلس خاخامی بیانیه ای جامع تر صادر کرد که منعکس کننده نگرانی های جنبش در ایالات متحده امریکا بود. اختلافاتی مهم نیز میان محتوای این بیانیه و موضع جنبش ماسورتی، به ویژه درباره نقش اسرائیل میان یهودیان جهان ملاحظه شده است.
سرباز عقل: یهودی کیست؟ عبدالوهاب المسیری// یهودیت محافظه کار و اصولگرا