ایران شناسی: ایران و امریکا: تاریخچه روابط ایران و امریکا: دوره تیرگی روابط میان دو کشور

ایران شناسی: ایران و امریکا

تاریخچه روابط ایران و امریکا

دوره تیرگی روابط میان دو کشور

 

انقلاب ایران از همان آغاز شکل گیری، یک انقلاب ضد آمریکایی بود که به دلیل روابط آمریکا با شاه، چنین شکلی پیدا کرده بود. پیروزی انقلاب اسلامی، در واقع پایان دوره دوم روابط (دوره روابط سلطه گرانه) ایران و آمریکا و آغاز دوره سوم یا دوره تیرگی و تنش در روابط دو کشور است.

 

همانگونه که گفته شد، ریشه تاریخی وضعیت کنونی روابط ایران و آمریکا را می توان در روابط دو کشور پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، جست و جو کرد. نفوذ شدید ایالات متحده بر رژیم پهلوی، که از آن به حکومت دست نشانده تعبیر می شود، به حدی بود که موجب سلطه آمریکا بر ایران شده و این وضعیت ، نگرش ضد آمریکایی شدیدی بین مردم و رهبران انقلاب اسلامی به وجود آورده بود. این بدبینی با حوادثی که در پی پیروزی انقلاب اسلامی بروز کرد، شدت بیشتری یافت و هر روز بر دامنه آن افزوده شد.

 

به طور کلی، پیش از پیروزی انقلاب، شاه به عنوان متحد اصلی آمریکا در منطقه به ایفای نقش ژاندارمی در خلیج فارس می پرداخت. تضاد بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی اهمیت سوق الجیشی زیادی به ایران بخشیده بود و شاه تلاش می کرد تا با نزدیکی به آمریکا، هم تهدید های امنیتی شوروی را خنثی کند و هم بتواند نقش برتر را در منطقه به عهده گیرد. این سیاست به حدی پیش رفت که موجب وابستگی شدید ایران به ایالات متحده آمریکا شد. تا آنجا که ایران امنیت ملی خود را در چارچوب امنیت ملی آمریکا تعریف می کرد! حمایت های آمریکا از حکومت استبدادی رژیم پهلوی، علاوه بر منافع اقتصادی و نظامی فراوانی که برای آمریکا داشت، از لحاظ راهبردی نیز اهداف آمریکا را در منطقه جامه عمل می پوشاند، بدون این که کمترین هزینه ای بر آن کشور تحمیل نمایند. این خط مشی در عین حال، آمریکا را از حضور نظامی مستقیم در خلیج فارس، که در آن دوره بسیار پرخطر هم بود، بی نیاز می ساخت.

 

عوامل تیرگی روابط میان ایران و آمریکا

 

در مجموع عوامل گوناگونی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، موجب به هم خوردن شدید روابط بین ایران و آمریکا شده، این عوامل را می توان در قالب دو دسته از عوامل ذهنی (نظری) و عینی (عملی) مورد بررسی قرار داد. با توجه به این که این دو دسته از عوامل بر هم دیگر تاثیر متقابل داشته و در واقع، دو روی یک سکه اند، دسته بندی آنها می تواند در تحلیل بهتر، دقیق تر و کاربردی تر مسئله مفید باشد؛ زیرا همانگونه که عوامل ذهنی منفی موجب اقدامات عملی منفی گردید، عوامل ذهنی مثبت نیز می تواند موجب اقدامات مثبت متقابل شود.

 

الف) عوامل ذهنی: این عوامل عبارتند از:

1. بدبینی رهبران انقلاب اسلامی به آمریکا
2. حمایت های آمریکا از شاه، قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
3. اصول گرایی اسلامی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تلاش برای صدور انقلاب اسلامی

 

ب) عوامل عینی: این عوامل را که موجب تیرگی و سپس خصومت در روابط ایران و آمریکا گردید، می توان چنین ذکر کرد:

1-  اشغال سفارت آمریکا در ایران

2- مشارکت آمریکا در کودتای نوژه

3-حمله هوایی آمریکا به طبس

4-جنگ تحمیلی و حمایت های همه جانبه آمریکا از عراق

5-درگیری مستقیم آمریکا با ایران در سال های پایانی جنگ

6-مصادره کردن اموال و دارایی های ایران در امریکا

 

در مورد اقدامات آمریکا، می توان گفت که همگی آنها در پی گروگان گیری اتباع آمریکایی در تهران پیش امده و به طور قطع، گروگان گیری بر تمامی حوادث بعدی تاثیر گذاشته است. البته در این که انقلاب اسلامی یک انقلاب ضد آمریکایی بود تردیدی نمی توان کرد، ولی این که حوادث پس از انقلاب به ویژه بحران گروگان گیری، چه تاثیری بر روند این روابط گذاشت، جای تامل دارد. سوال این است که آیا با وجود ضدیت آمریکا با انقلاب اسلامی، در صورتی که حادثه گروگان گیری پیش نمی آمد ، باز هم روابط دو کشور روند کنونی را پیدا می کرد؟

 

در این زمینه تردید های جدی وجود دارد و بسیاری از صاحب نظران، تمامی مسائل پیش آمده بین دو کشور را نتیجه گروگان گیری می دانند؛ چرا که پس از گروگان گیری و حوادث بعدی آن، روز به روز روابط دو کشور تیره تر گشت و در اقدامات متعددی از سوی آمریکا بر ضد جمهوری اسلامی ایران تبلور یافت. این اقدامات شامل فعالیت های خصمانه گسترده، از تحریم اقتصادی تا عملیات نظامی، می باشد. هرچند ضدیت انقلاب اسلامی و آمریکا نشانه های خود را در زمینه های گوناگون فکری و سیاسی قبلا نشان داده بود، اما اشغال سفارت آمریکا در تهران و بحران گروگان گیری، سرآغاز رسمی خصومت شدید میان دو کشور و قطع روابط از سوی آمریکا بود. (آمریکا پس از بحران گروگان گیری، با صدرو بیانیه ای به طور رسمی، روابط خود با جمهوری اسلامی ایران را قطع کرد) این واقعه تاثیر فراوانی بر تحولات بعدی گذاشته و علاوه بر روابط دو جانبه، بر مسائل منطقه ای نیز تاثیر گذار بوده است.

 

به هر حال گروگان گیری در تهران به علت جنبه تحقیر آمیز آن تاثیر مهمی بر اقدامات خصومت آمیز آمریکا بر ایران داشته است و در موارد گوناگون، از آن به عنوان حربه ای سیاسی و تبلیغی بر ضد جمهوری اسلامی ایران استفاده شده است. در حالی که ایران نیز این واقعه را یکی از افتخارآمیز ترین اقدامات خود بر ضد آمریکا ارزیابی کرده و همواره آن را به عنوان روز تحقیر آمریکا (روز ملی مبارزه با استکبار جهانی) گرامی می دارد. با وجود این به نظر می رسد که خصومت موجود میان دو کشور عمیق تر این مسئله و به دلیل اختلاف های جدی در منافع راهبردی بوده است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بر هم خوردن نظم منطقه ای حادث شد. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، حمایت های گسترده آمریکا از عراق، ایجاد جو بی اعتمادی در میان کشورهای همسایه نسبت به ایران، مصادره اموال و دارایی های ایران در آمریکا، حضور نظامی مستقیم در خلیج فارس و تحریم اقتصادی علیه ایران از جمله اقدامات خصمانه آمریکا بر ضد جمهوری اسلامی ایران بوده است.

 

اسرافیل: ایران و آمریکا: مقصود رنجبر